ભારત સરકારે દેશના નાગરિકો માટે અનેક કલ્યાણકારી યોજનાઓ શરૂ કરી છે, જેમાંથી એક છે NPS વાત્સલ્ય યોજના. કેન્દ્રીય નાણાં મંત્રી નિર્મલા સીતારમણ દ્વારા બજેટ 2024-25 માં આ યોજનાની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. આ યોજના ખાસ કરીને સગીર બાળકો (Minors) માટે બનાવવામાં આવી છે, જેનો મુખ્ય હેતુ તેમને નાની ઉંમરથી જ નિવૃત્તિ (પેન્શન) માટે બચત કરવાની આદત પાડવાનો અને તેમનું લાંબા ગાળાનું નાણાકીય ભવિષ્ય સુરક્ષિત કરવાનો છે.
NPS વાત્સલ્ય યોજના શું છે?
NPS વાત્સલ્ય યોજના એ નેશનલ પેન્શન સિસ્ટમ (NPS) હેઠળની એક વિશેષ યોજના છે, જેનું સંચાલન પેન્શન ફંડ રેગ્યુલેટરી એન્ડ ડેવલપમેન્ટ ઓથોરિટી (PFRDA) દ્વારા કરવામાં આવે છે.
- હેતુ: સગીર બાળકો માટે પેન્શન પ્લાનિંગને પ્રોત્સાહન આપવું.
- સંચાલન: માતા-પિતા અથવા વાલીઓ બાળકના નામે આ ખાતું ખોલાવી શકે છે અને તેમાં યોગદાન આપી શકે છે.
- મુખ્ય વિશેષતા: બાળક 18 વર્ષની ઉંમર પૂર્ણ કરે ત્યારે આ ખાતું આપોઆપ નિયમિત NPS ખાતામાં (All Citizen Model) પરિવર્તિત થઈ જાય છે.
કોણ લાભ લઈ શકે? (પાત્રતા)
- આ યોજના ભારતના તમામ સગીર નાગરિકો (18 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના) માટે ઉપલબ્ધ છે.
- ખાતું ખોલાવવા માટે બાળકના માતા-પિતા અથવા કાયદેસરના વાલી જરૂરી છે.
યોગદાન અને રોકાણના નિયમો
NPS વાત્સલ્ય ખાતામાં યોગદાન (Contribution) માટે લવચીક વિકલ્પો આપવામાં આવ્યા છે
| વિગત | નિયમ |
| ખાતું ખોલવા માટેનું લઘુત્તમ યોગદાન | ₹1,000 |
| વાર્ષિક લઘુત્તમ યોગદાન | ₹1,000 |
| મહત્તમ યોગદાન | કોઈ મર્યાદા નથી |
રોકાણના વિકલ્પો:
માતા-પિતા/વાલી બાળકના નાણાંનું રોકાણ કેવી રીતે કરવું તે નક્કી કરી શકે છે:
- ડિફોલ્ટ વિકલ્પ (Default Choice – LC-50): આ એક મધ્યમ લાઈફસાઇકલ ફંડ (Moderate Lifecycle Fund) છે, જેમાં 50% ઇક્વિટી (શેરબજાર) માં અને બાકીનું કોર્પોરેટ ડેટ અને સરકારી સિક્યોરિટીઝમાં રોકાય છે.
- એક્ટિવ વિકલ્પ (Active Choice): આ વિકલ્પમાં માતા-પિતા/વાલી પોતાની અનુકૂળતા મુજબ ભંડોળને ઇક્વિટી (75% સુધી), સરકારી સિક્યોરિટીઝ (100% સુધી), કોર્પોરેટ ડેટ (100% સુધી) અને વૈકલ્પિક સંપત્તિઓ (5% સુધી) માં વહેંચી શકે છે.
NPS વાત્સલ્યના ફાયદા
- લાંબા ગાળાની નાણાકીય સુરક્ષા: બાળક માટે નાની ઉંમરથી જ નિવૃત્તિ માટે બચત શરૂ થઈ જાય છે, જે લાંબા ગાળે મોટું ભંડોળ (Corpus) ઊભું કરવામાં મદદ કરે છે.
- નાણાકીય શિસ્તનું શિક્ષણ: તે બાળકને બચત, રોકાણ અને નાણાકીય જવાબદારીનું મહત્વ શીખવે છે.
- લવચીક યોગદાન: લઘુત્તમ ₹1000 ના નાના યોગદાનથી શરૂઆત કરી શકાય છે.
- ઓટોમેટિક કન્વર્ઝન: 18 વર્ષની ઉંમરે ખાતું નિયમિત NPS ખાતામાં બદલાઈ જવાથી સરળતા રહે છે.
- પારદર્શિતા: PFRDA દ્વારા નિયમન થતી આ યોજનામાં રોકાણ પારદર્શક અને સુરક્ષિત રહે છે.
ખાતું કેવી રીતે ખોલાવવું?
NPS વાત્સલ્ય ખાતું ઓનલાઈન અથવા ઓફલાઈન બંને રીતે ખોલાવી શકાય છે.
ઓનલાઈન પ્રક્રિયા (eNPS):
- NPS ટ્રસ્ટની સત્તાવાર વેબસાઇટ https://npstrust.org.in પર જાઓ.
- “Open NPS Vatsalya” પર ક્લિક કરો.
- તમારી પસંદગીના સેન્ટ્રલ રેકોર્ડકીપિંગ એજન્સી (CRA) ને પસંદ કરો (જેમ કે Protean, K-Fin Technologies, CAMS).
- આધાર કાર્ડ/PAN અને અન્ય જરૂરી વિગતો ભરો.
- બાળકના જન્મ પ્રમાણપત્ર જેવા જરૂરી દસ્તાવેજો અપલોડ કરો.
- રોકાણ વિકલ્પ (ડિફોલ્ટ કે એક્ટિવ) પસંદ કરીને પ્રથમ યોગદાન આપો.
ઓફલાઈન પ્રક્રિયા:
- PFRDA સાથે નોંધાયેલા પોઈન્ટ ઓફ પ્રેઝન્સ (POP) (જેમાં મુખ્ય બેંકો, ઇન્ડિયા પોસ્ટ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે) ની મુલાકાત લો.
- ત્યાંથી રજિસ્ટ્રેશન ફોર્મ મેળવીને ભરો અને જરૂરી દસ્તાવેજો સાથે જમા કરાવો.
જરૂરી દસ્તાવેજો:
- માતા-પિતા/વાલીનું PAN અને આધાર કાર્ડ.
- બાળકનો જન્મ પ્રમાણપત્ર (Proof of Date of Birth of minor).
- બેંક ખાતાની વિગતો.
ઉપાડ અને બહાર નીકળવાના નિયમો (Withdrawal and Exit)
બાળક 18 વર્ષનું થાય ત્યાં સુધી આંશિક ઉપાડ (Partial Withdrawal) અને બહાર નીકળવા (Exit) માટેના નિયમો નીચે મુજબ છે
- 3 વર્ષના લૉક-ઇન પિરિયડ પછી.
- બાળક 18 વર્ષનું થાય ત્યાં સુધીમાં વધુમાં વધુ ત્રણ વખત.
- શિક્ષણ, ચોક્કસ ગંભીર બીમારીની સારવાર, અથવા 75% થી વધુ વિકલાંગતા જેવા ચોક્કસ કારણો માટે જ મંજૂરી.
- કુલ યોગદાનના 25% સુધી ઉપાડ કરી શકાય છે.
શું ટેક્સ લાભ મળે છે?
NPS વાત્સલ્ય યોજનામાં કરેલા યોગદાન પર હાલમાં કોઈ કર લાભ (Tax Benefit) મળતો નથી. જોકે, બાળક 18 વર્ષનું થાય અને ખાતું નિયમિત NPS ખાતામાં રૂપાંતરિત થાય, ત્યાર બાદ NPS ના નિયમો મુજબ કર લાભો લાગુ થઈ શકે છે.
